Dalam kajian yang meneliti hukum kontrak tukaran mata wang asing (forex) melalui internet, perbincangan mengenai qabd (penguasaan atau pemilikan) merupakan salah satu isu penting dari sudut pandang syariah. Qabd dalam istilah fiqh merujuk kepada penguasaan ke atas sesuatu barang atau aset secara fizikal atau hukmi (legal). Dalam konteks jual beli mata wang, qabd menjadi syarat sah agar transaksi tersebut tidak termasuk dalam kategori riba al-nasi’ah (kelewatan dalam serahan kedua-dua barang ribawi).
Adakah wujud qabd dalam transaksi forex secara dalam talian?
Untuk menjawab soalan ini, kita perlu memahami bentuk qabd yang diiktiraf syariah dan bagaimana ia diaplikasikan dalam platform forex moden.
Ada Dua Jenis Qabd dalam Islam:
-
Qabdh Haqiqi: Penyerahan fizikal secara langsung (contoh: tukar duit di money changer).
-
Qabdh Hukmi: Penyerahan tidak langsung tetapi sah di sisi syariah, contohnya:
-
Duit masuk ke akaun bank pelanggan.
-
Dana tersedia untuk digunakan selepas transaksi.
-
Platform sah yang merekod dan benarkan pengeluaran selepas transaksi selesai.
-
Kajian ini menyatakan bahawa walaupun tiada qabd secara fizikal (seperti menerima wang tunai di tangan), qabd hukmi boleh dianggap berlaku apabila akaun pelanggan dikreditkan secara serta-merta selepas transaksi dibuat, dan pelanggan boleh menggunakan atau memindahkan mata wang tersebut tanpa sebarang halangan.
Ini bertepatan dengan pendapat beberapa ulama kontemporari seperti Majma’ Fiqh Islami dan juga pandangan yang diterima dalam beberapa fatwa semasa yang menerima konsep qabd hukmi dalam sistem perbankan moden.
Namun, kewujudan qabd ini bergantung kepada sistem broker yang digunakan.
Sekiranya broker menawarkan sistem ‘real account’ yang menguruskan dana sebenar dan membenarkan pelanggan mengakses dana tersebut dengan bebas selepas transaksi, maka boleh dikatakan bahawa qabd hukmi telah wujud. Sebaliknya, jika broker menggunakan sistem ‘demo’ atau ‘virtual money’, atau lebih buruk lagi jika sistem tersebut hanyalah bentuk spekulasi tanpa pemindahan sebenar dana atau mata wang, maka qabd tidak berlaku secara syar’ie.
| Aspek | Akaun Real (Real Account) | Akaun Demo (Demo Account) |
|---|---|---|
| Jenis Dana | Dana sebenar (real money) | Wang maya (virtual money) |
| Pemilikan Dana | Pengguna mendepositkan wang sendiri ke dalam akaun yang diurus oleh broker | Tiada pemilikan sebenar; wang hanyalah simulasi oleh sistem broker |
| Akses dan Pengeluaran Dana | Boleh diakses dan dikeluarkan pada bila-bila masa, bergantung kepada syarat broker | Tiada akses kepada sebarang dana sebenar; tidak boleh dikeluarkan |
| Jenis Transaksi | Transaksi melibatkan pasaran sebenar (market execution dalam keadaan sebenar) | Transaksi simulasi; tidak memberi kesan kepada pasaran sebenar |
| Risiko Kewangan | Pengguna menanggung risiko kerugian dan berpeluang memperoleh keuntungan sebenar | Tiada risiko kewangan sebenar kerana tiada pelaburan sebenar |
| Kedudukan Qabd Hukmi | Wujud – dana dikawal dan dimiliki secara hukmi (termasuk melalui sistem digital). | Tidak Wujud – tiada pemindahan milik sebenar; hanya latihan/simulasi |
| Tujuan Utama | Pelaburan dan perdagangan sebenar | Pembelajaran, latihan dan simulasi strategi |
| Kontrak Sebenar (Aqd) | Wujud – berlaku akad antara pelanggan dan broker. Akad berlaku hanya setelah qabd hukmī tersedia. | Tiada akad sebenar – hanya interaksi dengan sistem simulasi |
Selain itu, kajian ini turut meneliti jenis-jenis kontrak yang digunakan dalam pasaran forex, seperti forward contract, futures dan options, yang mana tidak melibatkan qabd segera dan oleh itu, dipertikai kesahihannya menurut hukum syarak. Dalam kes ini, jika kontrak tersebut tidak mematuhi prinsip qabd secara segera, ia boleh membawa kepada unsur riba dan gharar yang dilarang dalam Islam.
Saya pun tak faham kenapa ulama2 masih membincang tentang demo account, padahal kita nak buat duit, mesti lah di akaun real kan?
Flowchart Mekanisme Qabd Hukmi Menurut Kajian UUM Ini
1. Trader Log Masuk ke Platform
-
Akses: Pengguna log masuk ke platform broker seperti MetaTrader.
-
Akaun Disahkan: Akaun telah melalui proses KYC (Know Your Customer).
-
Dana Didepositkan: Dana sebenar disimpan dalam akaun broker sebagai margin permulaan.
✅ Pengguna mendapat akses eksklusif kepada akaun dagangan dan fungsi perdagangan sepenuhnya — permulaan penguasaan (qabd hukmi).
2. Pilih Pasangan Mata Wang (Sarf Elektronik)
-
Contoh: EUR/USD
-
Buy EUR/USD = Tukar USD kepada EUR
-
Sell EUR/USD = Tukar EUR kepada USD
-
-
Transaksi berbentuk derivatif (CFD), bukan serahan fizikal wang tunai.
✅ Niat pertukaran (sarf) berlaku secara elektronik dan sah dari segi syariah jika ada ijab & qabul yang jelas.
3. Masuk Posisi (Buy/Sell) – Berlakunya Ijab & Qabul Elektronik
-
Pengguna klik ‘Buy’ atau ‘Sell’ — ini dianggap sebagai ijab, dan sistem broker menerima secara automatik — sebagai qabul.
-
Berlaku akad mu‘āmalah secara elektronik yang direkod dalam sistem.
-
Tiada serahan fizikal wang, tetapi perubahan kawalan dan hak milik derivatif telah berlaku.
✅ Di sinilah akad disempurnakan dan qabd hukmi bermula.
4. Perekodan oleh Broker – Qabd Hukmi Terbentuk
-
Setelah posisi dibuka:
-
Sistem memaparkan posisi terbuka,
-
Mengira P&L (Profit & Loss) serta
-
Menunjukkan margin & ekuiti semasa.
-
-
Akaun pelabur dikemaskini serta-merta.
✅ Qabd hukmi terbentuk kerana hak dikunci dalam sistem dan pelabur mempunyai tasarruf penuh ke atas posisinya.
5. Pergerakan Harga & Kiraan Untung/Rugi
-
Harga pasaran bergerak secara masa nyata.
-
Sistem automatik mengira:
-
Floating Profit/Loss
-
Margin Level
-
-
Pengguna boleh pantau dan ubahsuai bila-bila masa.
✅ Wujudnya ‘tasarruf’ penuh; pengguna berkuasa mutlak ke atas pengurusan kontraknya.
6. Tutup Posisi
-
Pengguna klik “Close” untuk menamatkan kontrak.
-
Sistem mengira nilai akhir kontrak.
-
Kontrak dianggap selesai dan tuntutan nilai difinalkan.
✅ Penyempurnaan akad berlaku, walaupun tiada pemilikan fizikal, pengakhiran kontrak disahkan secara sah.
7. Untung/Rugi Direkodkan
-
Jika untung: dikreditkan ke dalam akaun margin.
-
Jika rugi: ditolak dari baki margin.
-
Semuanya berlaku secara automatik dan telus.
✅ Rekod untung/rugi menunjukkan perpindahan nilai sebenar dalam sistem; satu bentuk hasil daripada qabd hukmi.
8. Pengeluaran Dana 🏧
-
Pengguna boleh keluarkan baki bila-bila masa.
-
Dana sebenar dihantar ke akaun bank pengguna.
✅ Ini adalah bukti akhir wujudnya pemilikan yang sah, melalui jalan qabd hukmi dan tasarruf penuh.
Kesimpulan Mekanisme:
-
Tiada pemilikan fizikal mata wang = tiada qabd haqiqi.
-
Tetapi terdapat “penguasaan, akses kawalan, dan keupayaan penuh bertindak melalui sistem” = qabd hukmi.
| Elemen | Penjelasan |
|---|---|
| Qabḍ (Serahan) | Mesti berlaku penguasaan milik secara sah – samada qabḍ haqiqi (fizikal) atau qabḍ hukmi (melalui sistem yang sah). |
| Taqabbul fī al-hal | Dalam bay‘ ṣarf (jual beli mata wang), serahan mesti serentak (spot), tak boleh tangguh kedua-duanya. |
| Tiada Gharar | Ketidakpastian dalam harga, waktu serahan, atau pihak yang terlibat mesti dielakkan. |
| Tiada Riba | Tidak boleh ada faedah atau lebihan yang tidak sah hasil penangguhan atau hutang. |
Jadi, Forex dan Gold pun boleh ke?
Dalam konteks pendekatan “qabd hukmi”, CFD forex dan gold boleh dianggap harus, selagi syarat-syarat di atas dijaga.
➡ Tidak wajib ada emas fizikal yang dialokasikan di broker selagi hak dan kawalan ke atas posisi CFD adalah sah dan bebas (freely exercisable) oleh pedagang.
Leverage Maksimum
-
Kajian UUM tidak menyebut had leverage maksimum secara spesifik.
-
Ia menegaskan bahawa leverage dalam forex bukan pinjaman, dan boleh diterima jika ia memenuhi syarat syariah (jabatan qābḍ hukmī, bebas riba, jelas akad).
| Jurisdiksi | Major FX | Non-Major FX | Gold |
|---|---|---|---|
| EU (ESMA) | 30:1 | 20:1 | 20:1 |
| Australia (ASIC) | 30:1 | 20:1 | 20:1 |
| Malaysia (SC) | 50:1 | 20:1 | 20:1 |
| Switzerland, UK | 100:1 | 50:1 | 50:1 |
Jika anda ingin tahu had leverage bagi forex CFD dalam konteks broker patuh syariah atau amalan perlindungan pelabur, kita boleh rujuk had leverage yang ditetapkan oleh pengawal selia seperti dalam jadual di atas.
Syarat-Syarat Pelik Broker Yang Perlu Dielakkan?
1. Larangan Close Trade Awal (Forced Holding Period)
Contoh pelik:
Akaun CFD yang melarang pelabur untuk menutup posisi dalam tempoh tertentu (contohnya mesti pegang sekurang-kurangnya 3 jam atau 1 hari).
Isu:
Ini bercanggah dengan hak milik bebas (‘tasarruf’) dalam akad jual beli – apabila seseorang telah “memiliki” sesuatu (walau secara hukmi), dia berhak untuk menjual, menukar, atau keluar bila-bila masa.
2. Margin Call Automatik dengan Ambang Tidak Jelas
Contoh pelik:
Syarikat mengenakan margin call bukan apabila margin jatuh di bawah tahap standard seperti 50% atau 30%, tetapi berdasarkan ‘analisa dalaman syarikat’ tanpa indikator jelas.
Isu:
Mewujudkan jahalah (ketidaktentuan) dalam syarat kontrak. Ini tidak memenuhi prinsip syariah kerana ketidaktentuan membawa kepada unsur gharar.
3. Mengenakan Caj ‘Dormant’ atau Caj Tidak Berdagang
Contoh pelik:
Akaun CFD dikenakan caj RM100 setiap bulan jika tidak ada sebarang perdagangan selama 30 hari.
Isu:
Caj ini bukan berdasarkan perkhidmatan sebenar yang diterima pengguna. Dalam Islam, caj hanya boleh dikenakan untuk perkhidmatan nyata (ujrah) bukan kerana tidak aktif.
4. Penetapan Swap “Fixed” Walaupun Akaun Islamik
Contoh pelik:
Akaun Islamik yang katanya tiada swap, tapi mengenakan caj tetap seperti RM12 setiap hari atas posisi yang dibuka melebihi satu hari.
Isu:
Ini adalah penjenamaan semula swap sebagai caj tetap, yang boleh jadi riba terselindung jika tiada kaitan dengan servis sebenar.
5. Akaun Demo Diberi Hadiah Tunai yang Boleh Dikeluarkan
Contoh pelik:
Syarikat beri RM50 secara percuma di akaun sebenar jika pengguna aktifkan akaun demo dan buat 3 transaksi.
Isu:
Hadiah berbentuk wang sebenar yang disyaratkan dengan aktiviti tertentu mungkin dianggap sebagai judi atau syarat gharar, kerana pelabur tidak menyertai berdasarkan kontrak pelaburan sebenar, tetapi hanya untuk ganjaran.
6. Kedudukan Leverage Bergantung kepada Aktiviti Sosial
Contoh pelik:
“Share akaun anda di media sosial untuk dapat leverage 1:1000.”
Isu:
Leverage berkait dengan risiko kewangan dan patut ditentukan secara profesional, bukan berdasarkan promosi atau aktiviti luar kontrak
Jika ada elemen pelik sebegini dalam kontrak CFD walaupun ia menggunakan qabd hukmi, maka hukumnya boleh berubah kepada syubhah atau haram, bergantung pada sejauh mana syarat itu menjejaskan prinsip muamalat seperti gharar, riba, penipuan (tadlis) atau hilang hak milik mutlak.
Penutup Ijtihad UUM
Jika berdagang CFD emas atau forex melalui platform yang patuh syariah tanpa leverage melampau dan bebas unsur riba, hukum boleh cenderung kepada harus dalam ruang lingkup kajian UUM ini. Kajian tersebut menegaskan bahawa dalam urus niaga CFD secara atas talian, pedagang memperoleh hak kawalan penuh ke atas posisi melalui akaun dagangan individu. Walaupun tidak berlaku pemilikan fizikal seperti penyerahan emas atau mata wang secara nyata, pemilikan sah dari sudut syarak wujud melalui qabd hukmi iaitu penguasaan sah (legal control) yang membolehkan pedagang menutup posisi, mengubah atau menarik balik, serta merekodkan hak dan tanggungjawab ke atas transaksi yang diambil.
Pendekatan ini bukanlah pandangan dominan di kalangan ulama, tetapi ia tetap dikira sebagai satu bentuk ijtihad yang berasaskan realiti sistem kewangan moden dan pandangan kontemporari yang menerima rekod digital sebagai bentuk serahan yang sah. Selagi kontrak CFD tersebut tidak melibatkan unsur riba, gharar berlebihan, penipuan (tadlis), atau spekulasi yang melampau, maka ia dianggap harus secara bersyarat.
Namun, pelabur Muslim perlu memastikan bahawa platform dan kontrak yang digunakan selari dengan garis panduan syariah. Ijtihad ini bersifat kontekstual, iaitu ia hanya sah dalam kerangka pelaksanaan CFD yang memenuhi prinsip asas muamalat Islam seperti tasarruf penuh dan ketiadaan unsur haram dalam mekanismenya.
Mommy Trader. Aset pilihan utama ialah Metal. Ada sistem sendiri; ringkas tapi disiplin. Saya percaya rezeki datang bersama usaha yang jujur Jom kerja keras!